Hayatı
Erzurumlu Topçuzâde ailesinin mensubu olarak 7 Kasım 1909 günü İstanbul’da doğdu. Sırası ile Bezmialem Valide Sultan Mektebi, Büyük Reşit Paşa Numune Mektebi, Vefa İdadisi ve İstanbul Erkek Lisesi’nden mezun oldu. 1928’de Türkiye Cumhuriyeti’nin bursu ile tahsil için Fransa’ya gitti. Aix Lisesi’nde fark derslerini tamamlamasının ardından 1930-33 arasında ruhiyât ve bediiyât, umumi felsefe ve mantık, muasır sanat tarihi, içtimaiyât ve ahlâk, ilk zaman sanat ve arkeolojisi üzerine Aix ve Strasbourg üniversitelerinde lisans öğrenimi gördü. 1934 yılında André Lalande, Léon Brunschvicg ve Jean Laporte’tan müteşekkil jürinin önünde tezini savunarak Paris (Sorbonne) Üniversitesi’nden felsefe alanında doktora derecesi aldı. Aynı sene Türkiye’ye dönerek lise öğretmenliğine başladı. Galatasaray Lisesi, İzmir Erkek Lisesi, İstanbul Vefa Lisesi, Denizli İsmet İnönü Lisesi, Haydarpaşa Lisesi ve İstanbul Erkek Lisesi’nde tam zamanlı olarak çalıştı. Ayrıca Robert Kolej, İstanbul İmam Hatip Okulu, Hayriye Lisesi ve Erenköy Kız Lisesi’nde ders verdi. Bergson ismiyle kitaplaştırılacak çalışması ile 1947’de İstanbul Üniversitesi’nden doçentlik unvanı aldı, buradaki kısa süreli eylemsiz doçentliği haricinde hiçbir zaman bir üniversitede vazifede bulunmadı. 1939’da yayınlamaya başladığı fikir dergisi Hareket (mecmuanın ismi Maurice Blondel’in aksiyon felsefesinden ilham iledir) muhtelif kesintilerle birlikte 1982’ye kadar 187 sayı olarak neşredildi. Mecmua çatısı altında mühim bir kitap yayıncılığı faaliyeti de oldu. Topçu muhtelif süreli yayınlarda çok sayıda deneme-fikir yazısı kaleme aldı. Sınırlı olarak edebi metin yazdı. Kendi evinde ve Hareket dergisi ofisinde sohbet meclisleri talebelerinde iz bıraktı. Umuma açık birçok konferans verdi. Türk Kültür Ocağı, Türk Milliyetçiler Cemiyeti, Milliyetçiler Derneği, Türkiye Milliyetçiler Derneği’nde aktif rol aldı. Adalet Partisi’nin kuruluşunda yer almış, siyasal parti faaliyeti bu çok kısa tecrübeden ibaret kalmıştır. Naşibendi tarikatı Gümüşhanevî dergâhı postnişinlerinden Abdülaziz Bekkine’ye intisabı vardır. Aile dostu olan Hüseyin Avni Ulaş’ın kızı ile kısa sürmüş bir evliliği oldu. 10 Temmuz 1975 günü vefat ettiği İstanbul’da medfundur.
Öğretisi
Çocukluk ve ilk gençlik dönemlerinden başlayarak İslâmî hassasiyetlere sahip oldu. Mehmet Akif Ersoy ve aile dostu Hüseyin Avni Ulaş, Topçu’nun fikriyatında ilk dönemlerden itibaren önemli yer teşkil etmiştir. Fransa’daki altı yıllık tahsil döneminde en önemli kişi gayri-resmi, manevi anlamda hocası, “üstad” kabul ettiği Katolik filozof Maurice Blondel’dir. Topçu’nun doktora tezi İsyan Ahlâkı’nda Blondel’in aksiyon felsefesinin kavramsal çerçevesi ve temel önermeleri ciddi yer tutar. Bu felsefede insan iradesi merkezdedir. İradenin her şeyden evvel insan nefsine ve içinde yaşanılan toplumun yaygın olumsuz anlayış ve pratiklerine rağmen doğru, iyi ve güzele yönelerek harekete geçmesi, olumlu manada “isyan” mefhumu ile ifade olunur. Ayrıca Louis Massignon vasıtasıyla alımlanan Hallac-ı Mansur’a dair unsurlar da bu çalışmada merkezdedir. Topçu’nun ikinci önemli eseri Bergson ismi ile kitaplaştırılan doçentlik tezidir. Bu çalışmada Bergson sezgiciliği seçmeci bir şekilde alımlanmıştır. Topçu’nun akademik nitelikteki metinleri bu iki kitabından ibarettir. Külliyatı büyük ölçüde çok farklı süreli yayınlarda neşredilmiş deneme-fikir yazılarının derlemesidir. Milliyetçilik düşüncesinde vatan ve vatan olarak Müslüman ve Türk Anadolu önemli bir yer tutar. Ona göre 1071 milli tarihin başlangıcıdır. Topçu’da köy hayatı ve zirai üretim idealleştirilir. Bu bağlamda Gandi’nin de ilham kaynağı olduğu bir ilerleme karşıtlığı, teknik gelişmelere mesafeli bir duruş söz konusudur. Ayrıca piyasa ekonomisi, büyük sanayi ve sermaye temerküzü karşıtlığı ehemmiyet teşkil eden temalardır: “İslâmî-Ruhçu Anadolu Sosyalizmi” şeklinde isimlendirilen ve çerçevesi bir dereceye kadar muğlak bir teklifinden söz etmek mümkündür. Öte yandan oldukça şiddetli bir komünizm karşıtlığına, köklü bir Yahudi karşıtlığı ve Hitler yakınlığı da eşlik etmiştir.
Topçu’nun varlık düşüncesinde Hristiyan ruhçuluğundan bir ölçüye kadar etkilendiği söylenebilir. Diğer kıta Avrupası merkezli “imanlı varoluşçuluk” düşüncesinin etkileri de takip edilebilir. Buna karşın bilhassa Yunus Emre anılarak vatan toprağından doğmuş bir “Anadolu tasavvufu”nun altı çizilir. Topçu’nun metinlerinde pozitivizm karşıtlığı önemli yer tutar. Ayrıca Louis Massignon üzerinden Hallac-ı Mansur’a olumlu referanslar ehemmiyet arz eder. Vahdet-i Vücûd anlayışı, “nâmütenahi” telakkisi, varlık ve metafiziğe dair yazılarında hâkim konumdadır.
Ahlâk, Topçu’nun esas uzmanlık sahası olmasının yanında fikriyatının da merkezinde yer almaktadır: İradenin konformistlik karşıtı tecellisi, hilkate uygunluk için esastır. Topçu külliyatındaki anlamıyla isyanın, Türkçede ve Fransızcada (révolte) mevcut bir kelimenin oldukça farklı bir manaya tekabül edecek şekilde, özgün bir kavram vücuda getirilmek suretiyle meydana geldiği söylenebilir. Bu yeni kavramsal yapının oluşumunda temel bir terim olarak mesuliyetin altı çizilmelidir. Topçu fikriyatında modern anlamda birey savunusu olmamakla birlikte şahsiyet çerçevesinde milletle bütünleşen bir çeşit ferdiyetçilik vurgusu bulunur. Ayrıca Topçu’nun İslâmcı olanlar dahil siyasî parti faaliyetlerine mesafeli bir duruşu olup, onda, “millet mistikleri” olarak nitelendirdiği “maddi-manevi büyük” figürler düşüncesi ön plana çıkmaktadır.
Öne Çıkan Eserleri
-
Conformisme et Révolte: Esquisse d’une Psychologie de la Croyance: Les Presses Mondernes, Paris 1934; Kültür Bakanlığı, Ankara 1990; İsyan Ahlâkı, Dergah Yayınları, İstanbul 1995, 1998, 2015.
-
Bergson: Hareket Yayınları, İstanbul 1968; Dergah Yayınları, İstanbul 1998.
-
Ahlâk Nizamı: Milliyetçiler Derneği, İstanbul 1961; Hareket Yayınları, İstanbul 1970; Dergah Yayınları, İstanbul 1997.
-
Yarınki Türkiye: Yağmur Yayınları, İstanbul 1961, 1972; Dergah Yayınları, İstanbul 1978, 1997.
-
Türkiye’nin Maarif Davası: Milliyetçiler Derneği Neşriyatı, İstanbul 1960; Hareket Yayınları, İstanbul 1970; Dergah Yayınları, İstanbul 1997.
-
Milliyetçiliğin Esasları: Dergah Yayınları, İstanbul 1978.
-
Reha: Dergah Yayınları, İstanbul 1999.
Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu
