II. Dünya Savaşı’nın karanlık sayfalarında yüz binlerce insanla birlikte tarih sahnesinden zorla koparılan Ahıska Türkleri, aradan geçen 80 yıla rağmen hâlâ vatanlarına dönemedi. Stalin’in emriyle 14 Kasım 1944’te başlayan sürgün, binlerce kişinin hayatını kaybetmesine yol açarken dağılmış aileler nesiller boyunca göç yollarında yaşam mücadelesi verdi.
“Bir gece ansızın” vatanlarından koparıldılar
Sovyet lideri Josef Stalin’in emriyle gerçekleştirilen sürgün operasyonu, tarihe etnik temizlik politikalarının en acı örneklerinden biri olarak geçti. Gürcistan’ın Ahıska (Meskheti) bölgesinde yaşayan yaklaşık 100 bin Ahıska Türkü, bir gece içinde hayvan vagonlarına doldurularak Orta Asya’ya gönderildi.
Kadın, çocuk ve yaşlıların büyük bölümünün aylar süren yolculukta hastalık, açlık ve soğuktan hayatını kaybettiği kaydediliyor. Resmî olmayan kaynaklara göre sürgün yolunda 10 binden fazla Ahıska Türkü yaşamını yitirdi.
Dağıtılan hayatlar, silinen kökler
Sürgüne gönderilenler, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a dağıtıldı; bölge bölge parçalanarak toplu yaşam alanları sistemli şekilde engellendi. Savaş sonrası yıllarda Ahıska Türkleri kendi vatanlarına dönmek için defalarca başvuru yaptı ancak Sovyet yönetimi bu taleplerin tamamını reddetti.
1990’da Fergana’da çıkan etnik saldırılar ise bu topluluğu ikinci kez sürgün etmek zorunda bıraktı. Bir kısım Ahıska Türkü Rusya’nın Krasnodar bölgesine, bir kısmı Ukrayna’ya, Azerbaycan’a ve Türkiye’ye sığınmak zorunda kaldı.
Dünyanın dört bir yanına savrulan bir halk
Bugün Ahıska Türkleri; Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Rusya, Ukrayna, ABD ve çeşitli Avrupa ülkelerinde dağınık şekilde yaşamlarını sürdürüyor.
Sayıları yarım milyona ulaşmasına rağmen tarihsel vatanları olan Ahıska’ya dönüş hâlâ büyük bir siyasi tartışma konusu.
“Dönüş hakkı hâlâ tanınmadı”
Gürcistan bağımsızlığını kazandıktan sonra Ahıska Türkleri’ne dönüş hakkı konusunda uluslararası taahhütlerde bulunsa da süreç beklenen hızda ilerlemedi. Bürokratik engeller ve kimlik sorunları nedeniyle dönüş başvuruları yıllardır sınırlı sayıda kabul ediliyor.
Uzmanlar, Ahıska Türkleri meselesinin uluslararası toplum tarafından “unutulan sürgünler” kategorisinde kaldığını belirtiyor.
Ahıska Türkleri, 80 yıl önce koparıldıkları topraklara barış içinde dönmek istediklerini her platformda dile getiriyor. Sivil toplum kuruluşları, sürgünle ilgili arşivlerin açılmasını ve topluluğun uğradığı mağduriyetin resmî olarak tanınmasını talep ediyor.
